Veel van het werk waarvoor jongeren nu worden opgeleid, is vervallen of sterk veranderd tegen de tijd dat zij hun opleiding afronden. Leren en ontwikkelen blijft hun hele leven een belangrijk thema. Loopbaanbegeleiders, scholen en bedrijven hebben een verantwoordelijkheid om hen goed op weg te helpen, maar ook van de jongeren zelf wordt een actievere houding verwacht. De druk op persoonlijk initiatief, ondernemerschap, leervermogen en flexibiliteit neemt toe. Tegen deze achtergrond is het verheugend dat LOB door scholen steeds serieuzer wordt genomen en er veel initiatieven zijn. Een relevante vraag daarbij is: hoe geven we in scholen ruimte aan persoonlijke ontwikkeling en hoe kunnen we de mini-maatschappij, die de school in wezen is, daarbij benutten?
Kwalificatie, socialisatie en persoonsvorming
Initiatief, zelfstandigheid en verantwoordelijkheid spelen een belangrijke rol. In dat kader wordt er veel gesproken over 21st Century Skills. Onderwijs heeft de taak jongeren de kennis en vaardigheden mee te geven die van belang ;zijn op de arbeidsmarkt (kwalificatie), maar scholen hebben ook een vormende taak waarin jongeren bijvoorbeeld leren conflicten op te lossen en samen te werken (socialisatie) en uitgedaagd worden verantwoordelijkheid te nemen voor zichzelf en de gemeenschap waarin zij leven (persoonlijke ontwikkeling). De persoonlijke ontwikkeling is erop gericht om volwassen in de wereld te komen. Dat het is de pedagogische taak van het onderwijs en kan niet worden onderwezen als een lineair proces: zelfstandigheid, verantwoordelijkheid nemen en zelf afwegingen maken laat zich niet afdwingen. Het is uiteindelijk de jongere die zelf de stappen zet naar volwassenheid.
Aandacht voor maatschappelijke vragen en praktische problemen
Hoe moeten we de discussie over 21e eeuwse vaardigheden eigenlijk duiden in de bredere vraag over de doelen van onderwijs? Als we het hebben over kritisch denken, probleemoplossend vermogen en eigen verantwoordelijkheid, gaat het dan eigenlijk wel om vaardigheden (het domein van de kwalificatie), of gaat het eigenlijk om het domein van de persoonlijke ontwikkeling? Komen jongeren in de onderwijssituaties wel genoeg in de gelegenheid om zelfstandig te denken, hun mening te vormen, initiatief te nemen en problemen op te lossen? Onderwijsinstellingen zoeken naar manieren om authentieke leersituaties te creëren, door relevante maatschappelijke vragen en praktijkproblemen de school binnen te halen. Dat is een goede ontwikkeling, die niet alleen bijdraagt aan de ontwikkeling van skills, maar ook aan motivatie in het onderwijs.Zo zijn bijvoorbeeld ook de WON-scholen (aangesloten bij WetenschapsOriëntatie Nederland) actief op het gebied van onderzoekend leren, waarbij naast instructie ook het zelf ontdekken en het ontwerpen van oplossingen gevraagd wordt.
Praktisch handelen als basis van persoonlijke ontwikkeling:
Als we het belang van zelfstandigheid en verantwoordelijkheid serieus nemen is dat niet alleen van belang in de lessen, maar zouden jongeren ook binnen de school regelmatig initiatief moeten kunnen nemen. Alleen dan komen vragen aan bod die ook voor loopbaanontwikkeling van belang zijn, zoals: ‘Wat is mijn rol in het grotere geheel, hoe kan ik bijdragen, eigen doelen afstemmen op die van anderen?’ Het Albeda College besteedt in een specifiek programma aandacht aan de ontwikkeling van persoonlijk Leiderschap van mbo-jongeren. Daarin staat LEF centraal: Luisteren, Empathie en Feedback. De school kan hier ook behulpzaam zijn door gelegenheid te geven tot handelen, want alleen in het nemen van initiatief en in het handelen kan iemand oefenen in zelfstandig gedrag. Verantwoordelijkheid nemen betekent dan dat je werkelijk bijdraagt aan de school als community.
Verantwoordelijkheid krijgen en initiatief nemen
Kinderarts en pedagoog Janusz Korczak was begin 20e eeuw al een warm pleitbezorger van een actievere rol van jongeren en kwam op voor hun rechten. Hij vond dat opvoeding zich te veel richtte op wat een kind later als volwassenen moet kunnen, en stelde daartegenover het recht op de dag van vandaag. Zijn uitgangspunt was dat het kind in elke fase een volwaardig menselijk wezen is en niet slechts een onaf mens, die nog van alles niet kan. Hij zag de school als oefenplaats voor de maatschappij. Op een zelfde manier zet het Albeda College jongeren in bij tal van activiteiten. Bij de organisatie van conferenties zijn het de jongeren die input leren voor het programma, achter de microfoon staan en vragen stellen, presentaties geven, de dag organiseren. Als er een gesprek is met de burgemeester, wordt dat met de jongeren voorbereid: hun vragen staan centraal en zij voeren het gesprek.
De school als mini-maatschappij
Als we de school zien als een mini-maatschappij, blijkt er ook heel veel binnen de muren van de school te zijn dat bijdraagt aan de persoonlijke ontwikkeling van jongeren. Eigenlijk is, als je goed kijkt, alles in de omgeving van de jongere al geregeld: het onderwijsbeleid is uitgestippeld, het schoolgebouw is schoon en ingericht, de excursies zijn geregeld. Welke initiatieven kan de leerling nog nemen? Zou juist niet veel meer mogelijk worden als niet alles voor jongeren geregeld wordt, maar zij in levensechte situaties in en rond school veel vaker betrokken worden en de mogelijkheid krijgen verantwoordelijkheid te nemen? Hoe de school hier vorm en inhoud aan kan geven staat centraal in de workshop van het LOB-congres ‘Bouw mee aan LOB’ van de NVS-NVL.
Over de auteurs
Sonia Sjollema studeerde arbeids- en organisatiepsychologie en was als senior adviseur bij diverse adviesbureaus werkzaam op het gebied van HRM en organisatieontwikkeling. Als directeur van de NSvP - kenniscentrum innovatief in werk - richt zij zich op kennisontwikkeling en kennisverspreiding over de toekomst van de arbeidsmarkt. Zij is daarnaast onafhankelijk voorzitter van 50 WON-scholen (WetenschapsOriëntatie Nederland); een netwerk van 50 VO-scholen die zich richten op leren onderzoeken en onderzoekend leren.
Tanja Jadnanansing studeerde rechten aan de VU Amsterdam en was directeur communicatie van een informatiecentrum voor jongeren. Van 2004 tot 2010 was Tanja in diverse functies werkzaam voor de NPO en NOS, waarbij ze o.a. verantwoordelijk was voor het bedenken van concepten om jongeren meer bij het nieuws te betrekken. Van juni 2010 tot september 2016 maakte ze deel uit van de Tweede Kamerfractie voor de PvdA. Momenteel is ze programmamanager Strategie en Externe betrekkingen bij het Albeda College in Rotterdam.
Dit artikel verscheen in "Bij de Les" (februari 2018), een uitgave van NVS-NVL, de vereniging voor alle begeleiders in het VO en MBO.
